به منظور شناسایی و کاهش اثر متقابل ژنوتیپ × محیط (GE) و گزینش دقیق تر، عملکرد و پایداری ژنوتیپ ها را باید به طور همزمان مورد نظر قرار داد. یکی از روش های کاربردی گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری، آماره عملکرد و پایداری (YSi) می باشد. در این پژوهش نتایج حاصل از گزینش هیبرید ها بر اساس YSi با نتایج حاصل از گزینش ارقام بر اساس آماره های مختلف پایداری مورد مقایسه قرار گرفت. شش هیبرید داخلی حاصل از تلاقی های جدید با دو هیبرید شاهد ( SC 704دیررس) و SC 647 ((متوسط رس) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار و 5 منطقه در سال 1385 مورد ارزیابی قرار گرفتند. با استفاده از آماره YSi ، سه هیبرید انتخاب شدند. با توجه به LSD محاسبه شده (LSD%5=3.978) تفاوت معنی داری بین معیارهای مختلف گزینش شامل گزینش بر اساس عملکرد، گزینش بر اساس عملکرد به علاوه واریانس محیطی(S2i)  یا ضریب تغییرات محیطی (CVi)، گزینش بر اساس عملکرد به علاوه ضریب رگرسیون(bi)  و انحراف از خط رگرسیون(S2di)  یا ضریب تبیین(R2i)  و گزینش بر اساس آماره عملکرد و پایداری  (YSi)وجود نداشت. بنابراین می توان چنین نتیجه گرفت که با استفاده از روش گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری ( با تاکید بیشتر بر جزء پایداری) عمل گزینش را با اطمینان بیشتری می توان انجام داد.

جهت کاهش اثر متقابل ژنوتیپ × محیط (GE) و انجام گزینش دقیق تر، عملکرد و پایداری هیبریدها باید به طور همزمان مدنظر قرار گیرند. یکی از روش های کاربردی گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری آماره YS__i است. هدف از این مقاله استفاده از روش فوق و مقایسه آن با نتایج حاصل از گزینش ارقام بر اساس عملکرد تنها، عملکرد بعلاوه آماره های واریانس محیطی (S^2__i)، ضریب تغییرات محیطی (CV__i)، ضریب رگرسیون (b__i)، انحراف از خط رگرسیون (S^2__di) وضریب تبیین (R^2__i) میباشد. دوازده هیبرید خارجی با دو هیبرید شاهد ایرانی ذرت SC704 و SC604 در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در 4 تکرار و 5 منطقه در سال 1375 مورد ارزیابی قرار گرفتند. با استفاده از آماره YS__i، شش هیبرید با متوسط کل 31/11 تن در هکتار عملکرد دانه انتخاب شدند. میانگین عملکرد دانه هیبریدهای انتخابی با معیار عملکرد (بدون در نظر گرفتن پایداری هیبریدها) 30/11 تن در هکتار، با معیار عملکرد بعلاوه ضریب تغییرات محیطی یا واریانس محیطی 16/11 تن در هکتار و با معیار عملکرد بعلاوه ضریب رگرسیون و میانگین مربعات انحراف از خط رگرسیون 31/11 تن در هکتار بود. با توجه به LSD محاسبه شده(LSD %5=0.827) تفاوت معنی داری بین روش های مختلف گزینش مشاهده نگردید. بنابراین چنین می توان نتیجه گرفت که با استفاده از روش گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری (به واسطه تأکید بیشتر بر جزء پایداری) می توان با اطمینان بیشتری فرآیند گزینش را انجام داد.

به منظور ارزیابی پایداری عملکرد ارقام و انتخاب ارقام پر محصول، پایدار و مناسب اقلیم سرد کشور، هشت رقم گندم در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفـی با چهار تکرار در شـش منطقه (سنندج، قروه، دیواندره، بانه، مریوان و سقز) طی سه سال (1389-1386) مورد مقایـسه قرار گرفتنـد. با توجه معنی دار شدن اثر متـقابل رقم×منطقه×سال، جهت بررسی دقیق تر اثر متقابل و تعیین ارقام با عملکرد دانه پایدار، تجزیه پایداری با روش های مختلف انجام گرفت. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش واریانس پایداری شوکلا نشان داد که ارقام زرین و سبلان پایدارتر از ارقام دیگر بودند. کمترین واریانس محیطی نیز متعلق به رقم آذر 2 بود. نتایج حاصل از روش رتبه بندی نشان داد که ارقام سبلان، بزوستیا، الوند، الموت و امید کمترین میانگین رتبه را به خود اختصاص داده و ضمنا الوند، سبلان، نوید، زرین و امید دارای حداقل انحراف معیار رتبه در بین رقم های آزمایشی بودند. نتایج حاصل از تجزیه پایداری به روش آماره پایداری-عملکرد نشان داد که پایدارترین ارقام به ترتیب الوند و الموت بودند. جمع بندی نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که ارقام الوند و سبلان از پایداری بالاتری نسبت به سایر ارقام مورد تحقیق برخوردار بودند و کشت آن در مناطق مورد مطالعه توصیه می شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مقدمه و هدف: کلزا یکی از مهم ترین گیاهان دانه روغنی در جهان محسوب می شود. بنابراین انتخاب ژنوتیپ های پرمحصول در این گیاه از اهمیت بالایی برخوردار است. تولید ارقام هیبرید پرمحصول کلزا از اهداف اصلی برنامه های به نژادی این گیاه می باشد. هچنین بررسی رابطه بین عملکرد و سایر صفات زراعی، راندمان برنامه های اصلاحی را با تعیین معیار انتخاب مناسب، بهبود می بخشد. بنابراین این مطالعه با هدف گزینش هیبریدهای جدید کلزا و مطالعه روابط میان صفات انجام شد. مواد و روش ها: در این تحقیق 21 دورگ زمستانه کلزا (تلاقی 3 رستورر با 7 لاین نرعقیم) به همراه چهار رقم اکاپی، احمدی، نیما و نفیس در مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به­مدت دو سال زراعی (99-1397) مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات فنولوژیکی، مورفولوژیکی، عملکرد و اجزای عملکرد شامل روز تا شروع گلدهی، روز تا پایان گلدهی، طول دوره گلدهی، روز تا رسیدن فیزیولوژیک، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، وزن هزار دانه، میزان روغن، عملکرد دانه و عملکرد روغن مورد اندازه گیری قرار گرفتند. در این تحقیق به­­­­­­­­­­ منظور گزینش ژنوتیپ های کلزا و مطالعه روابط میان صفات از روش شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده آل (SIIG) و تجزیه به عامل ها استفاده شد. یافته ها: بر اساس شاخص SIIG، ژنوتیپ های G15، G3، G10، G5، G22، G8، G4 و G25 با مقدار SIIG بیشتر (به­ ترتیب 0/706، 0/680، 0/667، 0/665، 0/647، 0/641، 0/610 و 0/607) جزء ژنوتیپ های برتر بودند. از طرفی ژنوتیپ های G23، G18، G1، G24، G21، G7 و G13 با مقدار SIIG کمتر (به ­ترتیب 0/315،0/219، 0/334، 0/383، 0/397، 0/398 و 0/402) جزء ژنوتیپ های ضعیف از نظر اکثریت صفات مورد بررسی بودند. ژنوتیپ های G15، G5، G22، G3 و G10 با داشتن مقدار SIIG بالا و همچنین عملکرد روغن بالاتر از میانگین به عنوان ژنوتیپ های برتر از نظر عملکرد روغن و سایر صفات زراعی شناخته شدند. همچنین نتایج تجزیه به عامل ها نشان دهنده ارتباط مثبت صفت وزن هزار دانه با عملکرد دانه و عملکرد روغن بود. نتیجه گیری: به ­طور کلی نتایج نشان داد که ژنوتیپ های G15، G5، G22، G3 و G10 به عنوان ژنوتیپ های برتر از نظر عملکرد روغن و سایر صفات زراعی شناخته شدند. همچنین صفت وزن هزار دانه می تواند به­ عنوان شاخص مناسب در برنامه های به نژادی برای انتخاب ژنوتیپ های با عملکرد بالا در کلزا مورد استفاده قرار گیرد.

1چکیده مبسوط مقدمه و هدف: ذرت یکی از مهمترین گیاهان زراعی است که در بسیاری از نقاط جهان کشت می‎شود. ارزیابی ژنوتیپ‎ها در برنامه‎های به‎نژادی اغلب با دو چالش مهم، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط برای صفت هدف و روابط نامطلوب بین صفات هدف، روبرو است. علی رغم اینکه روش­ های زیادی برای تجزیه پایداری، به‎ویژه ابزارهای گرافیکی و کارایی نسبتاً خوب آنها در تفسیر نتایج، ارایه شده است. در این میان، به‎نظر می‎رسد روش بهترین پیش‎بینی‎های نااُریب خطی (BLUP) که میانگین ­ها را با دقت بالا، به‎ویژه در مدل‎های مختلط تخمین می‎زند، برای ارزیابی داده‎های آزمایش‎های چندمحیطی (MET) از کارایی بالاتری برخودار باشند. لذا با شاخص پایداری میانگین وزنی نمرات مطلق (WAASB) که از ادغام دو روش پایداری اثرات اصلی جمع پذیر و برهمکنش­ های ضرب ­پذیر (AMMI) و بهترین پیش ­بینی های نااُریب خطی برآورد می ­گردد، می ­توان در آزمایش­ های چند محیطی پایداری ژنوتیپ­ ها را دقیق­ تر تخمین زد. در برنامه­ های به ­نژادی ذرت در کنار عملکرد دانه بالا، زودرسی دارای جایگاه ویژه­ای است. برای انتخاب همزمان چند صفت یکی از کارآمدترین و جدیدترین روش­ ها، شاخص پایداری چندصفتی (MTSI) بوده که بر اساس میانگین عملکرد و پایداری همزمان ژنوتیپ­ ها در صفات و محیط ­های مختلف برآورد می­ گردد. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین هیبرید پایدار با عملکرد بالا به‎همراه سطح مطلوب صفات درصد رطوبت دانه هنگام برداشت، تعداد روز تا رسیدن فیزیولوژیکی با بهره ­گیری از ترکیب دو روش AMMI و BLUP با شاخص ­های WAASB، WAASBY و MTSI انجام گرفت. مواد و روش‎ها: این پژوهش به‎منظور بررسی پایداری هفت هیبرید امیدبخش ذرت به‎همراه چهار رقم تجاری شامل SC647، TWC647، SC704 و SC715 در آزمایش چند محیطی ذرت در قالب طرح آزمایشی بلوک ­های کامل تصادفی در چهار تکرار در 10 منطقه (کرج، مغان، شیراز، کرمانشاه، کرمان، مشهد، دزفول، میاندوآب، جیرفت و ساری) به‎مدت دو سال زراعی 1398 و 1399 انجام گرفت. در این بررسی صفات عملکرد دانه با رطوبت دانه 14 درصد، درصد رطوبت دانه هنگام برداشت و تعداد روز تا رسیدن فیزیولوژیکی اندازه گیری شدند. پایداری ژنوتیپی برای هر ژنوتیپ با میانگین وزنی نمرات مطلق (WAASB)، که از تجزیه مقادیر منفرد (SVD) ماتریس بهترین پیش­ بینی ­های نااُریب خطی (BLUP) از اثر متقابل ژنوتیپ × محیط که با یک مدل اثر مختلط خطی ایجاد شده بود، برآورد گردید. همچنین انتخاب همزمان برای عملکرد و پایداری با شاخص WAASBY با دادن وزن‎های مختلف به میانگین عملکرد (Y) و شاخص پایداری (WAASB) انجام شد. علاوه بر این‎ها، انتخاب همزمان برای میانگین عملکرد و پایداری بر اساس چند صفت با استفاده از نمرات به‎دست آمده از یک تجزیه عاملی اکتشافی (شاخص پایداری چندصفتی) انجام گرفت. یافته‎ها: بر اساس میانگین 10 محیط در سال­ های زراعی 1398 و 1399، هیبرید امیدبخش شماره 3 با 80/12 تن در هکتار بالاترین عملکرد دانه را داشت. بر اساس آزمون درست نمایی نسبی (LRT) برهمکنش ژنوتیپ و محیط برای صفات عملکرد دانه، درصد رطوبت دانه موقع برداشت و تعداد روز تا رسیدن فیزیولوژیک معنی ­دار بود. لذا برآورد آماره­ های پایداری با روشBLUP امکان‎پذیر بود. بر همین اساس برآورد BLUPها برای هیبریدها انجام و سپس تجزیه پایداری به‎روش AMMI بر روی اینBLUPها صورت گرفت. نتایج نشان داد دو مولفه اول و دوم به‎ترتیب 7/27 و 6/24 درصد از تغییرات برهمکنش هیبرید در محیط را توجیه کردند. بالاترین عملکرد دانه پیش‎بینی شده با روشBLUP مربوط به هیبریدهای شماره 3، 2، 4 و 1 بودند که عملکرد دانه پیش­ بینی شده بالاتر از میانگین کل داشتند. بر اساس بای­ پلات اولین مؤلفه اصلی محیط در برابر عملکرد اسمی، هیبریدهای شماره 2، 6، 3 و 1با داشتن کمترین نمره­ های مؤلفه اصلی اول (ضریب b یا شیب خط)، سهم ناچیزی در برهمکنش هیبرید در محیط داشتند و پایدار تشخیص داده شدند. به­ منظور گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری، شاخص WAASBY با تلفیق دو شاخص عملکرد (Y) و آماره پایداری WAASB برآورد گردید. با لحاظ سهم 50 درصد برای هر یک از دو جزء عملکرد و پایداری، پنچ هیبرید شماره 1، 2، 3، 6 و 4 دارایWAASBY بالاتر از میانگین هیبریدها بودند. در این میان هیبریدهای شماره ­ی 1، 2 و 3 به ­طور قابل توجهی میزان آمارهWAASBY بالاتر از سایر هیبریدها داشتند. هر چهار رقم شاهد SC647، TWC647، SC704 و SC715 میزان آماره WAASBY کمتر از میانگین را داشتند. همچنین بر اساس شاخص پایداری چند صفتی (MTSI) نیز هیبرید شماره 3 به‎عنوان برترین هیبرید انتخاب شد. علاوه بر این ها برآورد اجزای واریانس با روش درست‎نمایی محدود شده (REML) نشان داد برای عملکرد دانه، 75/72 و 7/57 درصد از واریانس فنوتیپی به‎ترتیب توسط واریانس محیطی و واریانس برهمکنش هیبرید در محیط توجیه شدند. در صورتی‎که سهم واریانس باقیمانده از واریانس فنوتیپی 16/77 درصد بود. نتیجه‎گیری کلی: براساس نتایج حاصل هیبرید شماره 3 (K47/2-2-1-4-2-1-1-1× MO17) به­ عنوان هیبرید پر محصول و پایدار بود که می ­توان آن‎را جزء هیبرید برتر با عملکرد بالا به بهره‎برداران معرفی نمود. به‎نظر می‎رسد استفاده از نمودار نسبت شاخص پایداری WAASB به عملکرد دانه (WAASBY) و گزینش هیبرید برتر بر اساس شاخص MTSI با بهره‎گیری از تجزیه‎هایی همچون تجزیه عاملی، BLUP و AMMI توانایی شناسایی هیبریدهای با عملکرد دانه بالا، پایدار با سطح مطلوب صفات زراعی مهم دارا می‎باشد.

اصلاح نباتات بر اساس مطالعه همزمان صفات یکی از کارآمدترین ابزارهای به نژادگران در انتخاب ژنوتیپ های مطلوب به شمار می آید. این پژوهش با هدف گزینش برای عملکرد گل در 40 اکسشن گل محمدی با ارزیابی صفات مختلف و استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی 3 سال در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور صورت گرفت. اکسشن ها از نظر کلیه خصوصیات مورد مطالعه اختلاف معنی دار (P<0.01) داشته و وراثت پذیری عمومی (h2b) در اکثر صفات بیشتر از 50 درصد بود. با استفاده از ماتریس های واریانس کواریانس فنوتیپی و ژنوتیپی و نیز وراثت پذیری به عنوان ارزش اقتصادی نسبی صفات، ضرایب 12 شاخص برای ترکیب های مختلف از صفات تعیین گردید. بیشترین بهره ژنتیکی مورد انتظار از طریق وارد کردن اطلاعات حاصل از تمامی صفات به چرخه انتخاب (شاخص12) بدست آمد. از این رو انتخاب توام صفات، کارآیی بهتری را نسبت به انتخاب مستقیم بر اساس عملکرد داشت و نتایج این بررسی اهمیت حضور همزمان چندین صفت را در گزینش به اثبات رساند. در مورد پاسخ به گزینش مورد انتظار برای صفات مختلف در هریک از شاخص ها، تعداد گل به عنوان صفت برتر در این زمینه منظور گردید. با توجه به نتایج بدست آمده از مقدار شاخص ها برای هر اکسشن، ایلام1، خراسان1، کرمانشاه1، خوزستان1، فارس2، قزوین1، یزد2 و اصفهان 8 دارای بیشترین پیشرفت (بهره) ژنتیکی در اکثر شاخص ها بودند و به عنوان اکسشن های برتر برای تولید گل محمدی در منطقه انجام پژوهش و یا در شرایط اکولوژیکی مشابه پیشنهاد می گردند.

به­منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ×محیط (GEI) و پایداری عملکرد، 10 ژنوتیپ امید­بخش باقلا (G1-G10)، به­همراه چهار رقم برکت، سرازیری، بلوچی و زرشکی (به­عنوان شاهد)، در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در چهار ایستگاه تحقیقاتی (گرگان، دزفول، بروجرد، و ایرانشهر) به­مدت دو سال (94-1393 و 95-1394) ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر اصلی سال و برهمکنش سال در مکان و اثر سه گانه سال در مکان در ژنوتیپ بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. بر اساس نتایج تجزیه GGE بای پلات (اثر اصلی ژنوتیپ + برهم کنش ژنوتیپ×محیط)، دو مؤلفه اصلی اول به ترتیب 7/84 و 6/6 درصد و در مجموع %3/91 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کردند. ژنوتیپ G9 از لحاظ عملکرد و پایداری عملکرد نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتری نشان داد. بر اساس نمودار چندوجهی، محیط های کلان و ژنوتیپ های سازگار هر محیط کلان تعیین شد. گرگان – بروجرد (لاین (G9، ایرانشهر (لاین G14) شد. ژنوتیپ های G9، G1، و G4 به­ترتیب با عملکرد 3479، 2808، و 2739 کیلوگرم در هکتار بالاترین میانگین عملکرد دانه را داشتند. بر اساس تجزیه و تحلیل GEI و GGE بای­پلات، محیط های گرگان و بروجرد از قدرت تفکیک خوبی برخوردار بودند. ژنوتیپ های G1، G5، G9 و G10 بیشترین پایداری عملکرد را داشتند و می توانند در برنامه های اصلاحی مورد استفاده قرار گیرند.

به­ منظور دستیابی به مدل­های مناسب تشخیص پایداری، عملکرد گل 35 ژنوتیپ گل محمدی (Rosa damascena) به مدت دو سال (87-1386) در هشت منطقه (کردستان، همدان، کرمان، فارس، خوزستان، همدان، اصفهان، مرکزی و خراسان) در قالب طرح بلوک­ های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی گردید. اختلاف معنی ­داری (01/0p≤) از لحاظ عملکرد گل بین ژنوتیپ ­ها (G)، مکان ها (L)، محیط ­ها (E) و نیز برای اثرهای متقابل ژنوتیپ × مکان (GL) و ژنوتیپ× محیط (GE) مشاهده شد. ژنوتیپ­ های پایدار (Stable) و سازگار (Adaptable) با برخی آماره ­های دارای مفهوم استاتیک پایداری مانند واریانس محیطی (S2) و ضریب رگرسیون (b ≈ 0) دارای عملکرد اندک اما با برخی دیگر مانند ضریب تغییرات محیطی (CV)، عملکرد متوسط و بالایی داشتند. ژنوتیپ­های پایدار با مدل ابرهارت و راسل و مفهوم دینامیک پایداری (1≈ bi، 0≈ Sdi2∑ و Ῡi بالا) عملکرد گل متوسط و بالاتر داشتند. با استفاده از شاخص برتری (P) ژنوتیپ­ های پرمحصول به عنوان سازگار (پایدار در مکان) معرفی شدند. ژنوتیپ ­های پایدار با کمترین واریانس اثر متقابل سال در مکان (MSY/P)، حداقل گل را تولید کردند. رابطه عملکرد گل با آماره های S2، b و MSY/P مثبت و معنی ­دار (01/0≤ p)، با P و CV منفی و معنی دار و با Sd2 مثبت و غیرمعنی­ دار بود. در نهایت با در نظر گرفتن عملکرد گل و پایداری عملکرد به ­صورت توأم ژنوتیپ ­های یزد2، اصفهان5، اصفهان8، اصفهان4 و خوزستان1 دارای عملکرد گل بالا و پایداری و سازگاری عمومی، ژنوتیپ اصفهان9 دارای عملکرد گل بالا و پایداری و سازگاری خصوصی با مناطق نیمه ­خشک و خشک و همچنین ژنوتیپ اصفهان7 دارای عملکرد گل بالا و پایداری و سازگاری خصوصی با مناطق نیمه معتدل و سردسیری بودند. نتایج نشان داد که یک ژنوتیپ می ­تواند همزمان دارای پایداری استاتیک، دینامیک و عملکرد گل بالا باشد. در مجموع آماره ضریب تغییرات (CV)، جنبه دینامیک آماره ­های رگرسیون (b ≈ 1, Sd2 ≈ 0) و شاخص برتری (P) به عنوان پارامترهای مطلوب برای ارزیابی جنبه های مختلف (استاتیک و دینامیک) پایداری اسانس در گل ­محمدی پیشنهاد ­شدند.